Kleszcze afrykańskie w Polsce – rozpoznanie, choroby, jak uniknąć

Czym są kleszcze afrykańskie i jak odróżniają się od dobrze nam znanych, pospolitych kleszczy? Jak te niebezpieczne pajęczaki dotarły do Polski oraz jakie choroby przenoszą? To i więcej w poniższym artykule o afrykańskich kleszczach wędrownych.

W Polsce zaczęły pojawiać się afrykańskie kleszcze, znane również jako Hyalomma marginatum lub kleszcze giganty. Te egzotyczne pasożyty wcześniej były spotykane głównie w rejonach południowej Europy, Afryki i Azji. Poza skupieniem się na różnicach międzygatunkowych i tym, jakie stanowią zagrożenie dla zdrowia, podpowiemy również, jak uniknąć z nimi kontaktu i jak się przed nimi chronić.

Oto kompleksowy tekst o kleszczach afrykańskich w Polsce.

Afrykańskie kleszcze – czym są?

Kleszcze afrykańskie czy wędrowne, naukowo znane pod terminem Hyalomma marginatum, to egzotyczne pajęczaki, które niedawno pojawiły się w Polsce. Te kleszcze wyróżniają się prążkowanymi odnóżami, co pozostaje charakterystyczną cechą tego gatunku. Hyalomma marginatum są znacznie większe od pospolitych kleszczy spotykanych w Polsce, osiągając nawet 2 cm długości. Ich naturalnym środowiskiem są: północna Afryka, Azja oraz południowo-wschodnia Europa, ale ze względu na zmiany klimatyczne zaczynają kolonizować nowe obszary, w tym Europę Środkową i Północną.

Kleszcze afrykańskie są wytrzymałymi organizmami. Potrafią przystosować się do trudnych warunków. Największą aktywność wykazują w miesiącach letnich, szczególnie mowa o lipcu i sierpniu, chociaż mogą budzić się już wiosną przy temperaturach powyżej 10 stopni Celsjusza. Normalnie preferują temperatury od 22 do 27 stopni Celsjusza, a w upalne dni zakopują się w ziemi, w celu ochłodzenia. W fazie larwalnej ich głównymi żywicielami są ptaki, natomiast dorosłe osobniki pasożytują głównie na zwierzętach kopytnych. Człowiek również może zostać żywicielem.

Czym różnią się afrykańskie kleszcze od naszych pospolitych?

Kleszcze afrykańskie Hyalomma marginatum znacząco różnią się od pospolitych kleszczy (Ixodes ricinus) spotykanych w Polsce pod kilkoma względami. Przede wszystkim są znacznie większe – dorosłe osobniki mogą osiągać długość do 2 cm, a typowe kleszcze w Polsce zwykle mają kilka milimetrów. Ponadto, kleszcze afrykańskie mają wspomniane wyróżniające je prążkowane nogi.

Różnice występują również w ich zachowaniu. Podczas gdy kleszcze pospolite zazwyczaj czekają na swoją ofiarę, przyczepione do roślinności, kleszcze Hyalomma aktywnie poszukują żywiciela. Potrafią przemieszczać się na duże odległości, reagując na wibracje, ciepło, jak i dwutlenek węgla czy amoniak wydzielany przez potencjalnych żywicieli. Wbijają się w skórę bezboleśnie, to dzięki substancji znieczulającej zawartej w ich ślinie, a następnie wydzielają klej, który pomaga im przylec do żywiciela.

Preparaty na kleszcze

Kleszcze afrykańskie mogą wyraźnie zwiększyć swoją objętość podczas pobierania krwi, co jest kolejną rzeczą odróżniającą je od pospolitych kleszczy. Ich pojawienie się w Polsce jest wynikiem zmian klimatycznych, które umożliwiły im ekspansję na nowe terytoria. Obecność tych kleszczy została również potwierdzona w innych krajach Europy Środkowej, takich jak Węgry lub Niemcy, co wskazuje na stale rosnące zagrożenie związane z ich obecnością w naszym regionie.

Jak kleszcze afrykańskie dotarły do Polski?

Kleszcze afrykańskie, znane jako Hyalomma marginatum, dotarły do Polski głównie za sprawą migrujących ptaków. Te pajęczaki były przenoszone przez ptaki migrujące z północnej części Afryki oraz z Azji. W trakcie swoich długich podróży ptaki te przyniosły kleszcze do Europy Środkowej, w tym także do Polski. Zmiany klimatyczne i coraz wyższe temperatury sprzyjają przetrwaniu tych kleszczy w nowych warunkach, co umożliwiło im osiedlenie się i rozprzestrzenienie na naszym kontynencie.

Gdzie odnotowano pierwsze przypadki?

Kleszcze afrykańskie zostały zgłoszone w dwóch miejscach w Polsce. Pierwsze zgłoszenie pochodziło z Wronek koło Poznania, gdzie wykonano zdjęcie kleszcza. Drugie zgłoszenie miało miejsce w okolicach Częstochowy. Wszystkie te lokalizacje zostały już uwzględnione na mapie zgłoszeń kleszczy dostępnej na stronie projektu Narodowe Kleszczobranie.

Jakie choroby przenoszą afrykańskie kleszcze wędrowne?

Afrykańskie kleszcze wędrowne przenoszą szereg niebezpiecznych chorób. Chociaż nie zagrażają nam boreliozą ani kleszczowym zapaleniem mózgu, nie tak jak pospolite kleszcze, mogą przenosić inne, groźne dla zdrowia choroby. Oto najważniejsze z nich:

• Gorączka krwotoczna krymsko-kongijska (CCHF) – jest to najgroźniejsza choroba przenoszona przez kleszcze wędrowne. Wywoływana przez arbowirus z rodziny buniawirusów. Ma wysoki wskaźnik śmiertelności, sięgający od 5% do nawet 30%.
• Gorączka plamista – wywoływana przez bakterie riketsje, objawia się wysoką gorączką przez kilka dni, wysypką (plamisto-grudkową lub pęcherzykową) i w przypadku kleszcza wędrownego strupem pod postacią czarnej plamy w miejscu ukąszenia.
• Anaplazmoza – występująca sporadycznie choroba bakteryjna, którą wywołują bakterie Anaplasma. Objawia się gorączką, dreszczami, bólami głowy oraz mięśni.
• Babeszjoza – rzadko występująca u ludzi choroba pasożytnicza, wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Babesia. Może prowadzić do objawów grypopodobnych, anemii, a w ostateczności do uszkodzenia narządów wewnętrznych.
• Riketsjozy – choroby bakteryjne wywoływane przez riketsje, które oprócz kleszczy mogą być przenoszone także przez wszy, pchły i roztocza. Objawiają się gorączką, wysypką i bólami głowy.

Dodatkowo, ukąszenia afrykańskich kleszczy wędrownych mogą prowadzić do paraliżu twarzy oraz innych powikłań neurologicznych spowodowanych infekcjami bakteryjnymi z grupy riketsji. Rolnicy i osoby pracujące ze zwierzętami są szczególnie narażone na kontakt z tymi kleszczami i powinny zachować szczególną ostrożność.

Objawy krymsko-kongijskiej gorączki krwotocznej

Krymsko-kongijska gorączka krwotoczna (CCHF) to ciężka wirusowa choroba przenoszona przez kleszcze, której objawy rozwijają się w zależności od źródła zakażenia. Okres inkubacji wirusa trwa od 1 do 9 dni (według niektórych źródeł 4-12 dni) w przypadku ukąszenia kleszcza, albo do 14 dni po kontakcie z zakażoną tkanką, krwią lub mięsem zakażonego zwierzęcia.

Choroba zaczyna się nagle, a najczęstsze objawy to:

• Wysoka gorączka
• Bóle mięśni
• Zawroty głowy
• Ból szyi i jej sztywność
• Ból pleców i głowy
• Ból oczu i światłowstręt
• Nudności, wymioty i biegunka

W przypadku ciężkiego przebiegu mogą pojawić się dodatkowe symptomy, takie jak wysypka, siniaki i krwawienia z dziąseł. CCHF może prowadzić do rozwinięcia się niewydolności wielonarządowej, co czyni ją wyjątkowo niebezpieczną.

Przebieg CCHF

Pierwsza faza, znana jako przedkrwotoczna, charakteryzuje się objawami grypopodobnymi:

• Wysoka gorączka i dreszcze
• Bóle i sztywność mięśni
• Bóle głowy i zawroty głowy
• Światłowstręt
• Objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak odwodnienie, nagły spadek masy ciała, bóle brzucha i wymioty

Kolejna faza, krwotoczna, jest najbardziej niebezpieczna. Objawia się:

• Wybroczynami na ciele
• Zaburzeniami koncentracji i orientacji
• Zachowaniami agresywnymi i zmianami nastroju
• W ciężkich przypadkach mogą wystąpić: wysypka policzkowa, siniaki, krwawienia z dziąseł, a także niewydolność wielonarządowa

Jak uniknąć kleszczy afrykańskich?

Kleszcze afrykańskie najczęściej spotyka się na otwartych terenach po pastwiskach, w zaroślach, wysokich trawach oraz w pobliżu stawów i brodów rzecznych. Aby uniknąć kontaktu z nimi, najlepiej unikać tych miejsc, zwłaszcza w okresie letnim, kiedy kleszcze są najbardziej aktywne.

Warto także unikać bliskiego kontaktu z dzikimi ptakami, które często przenoszą te kleszcze. Po każdej wizycie wśród natury należy dokładnie obejrzeć swoje ciało, zwracając szczególną uwagę na miejsca, gdzie skóra jest cieńsza, jak pod kolanami lub pachami i w pachwinach.

Unikanie wysokich traw i zarośli oraz trzymanie się wydeptanych ścieżek może również pomóc w zmniejszeniu ryzyka ukąszenia. Tereny, gdzie przebywały zwierzęta gospodarskie, również mogą być siedliskiem kleszczy, dlatego warto je omijać. Przestrzeganie tych zasad pomoże zminimalizować ryzyko kontaktu z kleszczami wędrownymi. W wielu przypadkach z niezaniechanym kontakcie z kleszczem może przydać się apteczka.

W jaki sposób chronić się przed kleszczami gigantami?

Kleszcze gigantyczne, takie jak Hyalomma marginatum, mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, dlatego ważne jest, aby stosować odpowiednie środki ochrony, np. spray na kleszcze. Oprócz unikania obszarów, gdzie kleszcze są najczęściej spotykane, warto także korzystać z repelentów na bazie DEET lub permetryny, które skutecznie odstraszają kleszcze. Należy również nosić długie ubrania i regularnie sprawdzać swoje ciało po powrocie z terenów, gdzie mogą przebywać te pajęczaki.

A jak ochronić przed kleszczami psa lub kota?

Aby zapewnić ochronę przed kleszczami u zwierząt domowych, takich jak psy i koty, istnieje kilka skutecznych metod. Pierwszą z nich jest regularne stosowanie preparatów przeciwkleszczowych dostępnych u weterynarza, takich jak krople na kark lub obroża przeciwkleszczowa. Dodatkowo, ważne jest regularne sprawdzanie sierści zwierzęcia oraz usuwanie kleszczy za pomocą specjalistycznych narzędzi, aby zapobiec infekcjom i chorobom przenoszonym przez te pajęczaki.

Jak szybkie są afrykańskie kleszcze?

Na jednym z wideo w sieci można zaobserwować, jak kleszcz z Afryki goni swoją ofiarę. Jest to na swój sposób imponujące i przerażające. Na nasze szczęście, ich wielkość pozwala zwrócić na nie uwagę, a w związku z tym uniknąć potencjalnego ukąszenia. Z pewnością odczujemy go też na ciele.

Więcej w temacie kleszczy:

• Jak wyciągnąć kleszcza? Sprawdzone sposoby i porady
• Borelioza – jak ją rozpoznać i leczyć?
• Kleszcze – co je odstrasza i jak z nimi walczyć?

Źródło zdjęć: Adobe Stock

Pamiętaj, jeśli podejrzewasz u siebie ukąszenie kleszcza afrykańskiego, a także notujesz któryś z wyżej wymienionych objawów, koniecznie skontaktuj się z lekarzem lub specjalistą.